Hupercyna A jest substancją biologicznie aktywną, którą pozyskuje się z chińskiego widłaka zębatego (Huperzia serrata) – rośliny leczniczej stosowanej od wieków w tradycyjnej medycynie chińskiej pod nazwą „Qian Ceng Ta” jako remedium na schizofrenię, stany zapalne, obrzęki, zatrucia, bóle i zaburzenia pamięci. Huperzia serrata należy do rodziny widłakowatych (Huperziaceae). Właściwości biologiczne i farmakologiczne rośliny Huperzia serrata były dotychczas intensywnie badane w Chinach. Wyniki badań chińskich naukowców sugerują, że za większość aktywności biologicznej widłaka zębatego odpowiada cząsteczka zwana hupercyną A.
Hupercyna A jest zaliczana do związków z grupy alkaloidów roślinnych. Została ona zidentyfikowana przez chińskich naukowców w latach osiemdziesiątych XX wieku jako silny, odwracalny, selektywny inhibitor acetylocholinesterazy. Jak się bowiem okazuje, hupercyna A pochodząca z azjatyckiej rośliny Huperzia serrata przekracza skutecznie barierę krew-mózg, a okres jej półtrwania we krwi wynosi 5 godzin, osiągając u ludzi szczytowe stężenie po około 60 minutach od spożycia. Hupercyna A jest alkaloidem mającym mechanizm działania podobny do donepezilu, rywastygminy i galantaminy – leków zaliczanych do grupy inhibitorów acetylocholinoesterazy, które ograniczają rozkład acetylocholiny, tj. neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za pamięć, ocenę i inne procesy myślowe, a także regulację skurczu mięśni. Jednak te leki na receptę zatwierdzone przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) mają pewne podobne działania niepożądane, w tym nudności, wymioty, utratę apetytu i zwiększoną częstotliwość wypróżnień, dlatego wciąż potrzebne są obiecujące nowe metody leczenia, które spowolnią lub zatrzymają postęp choroby Alzheimera.
ZASTOSOWANIE HUPERCYNY A W LECZENIU CHOROBY ALZHEIMERA
Duża liczba badań przedklinicznych, jak i klinicznych wykazała, że hupercyna A może potencjalnie korzystnie wpływać na proces leczenia choroby Alzheimera. Pierwszy przegląd systematyczny Cochrane opublikowany w 2008 roku obejmujący 6 badań klinicznych z randomizacją (RCTs) z całościowym udziałem 454 pacjentów z chorobą Alzheimera sugerował, że hupercyna A wydaje się mieć pewien korzystny wpływ na poprawę funkcji poznawczych, ogólnego stanu klinicznego i sprawności funkcjonalnej oraz redukcji zaburzeń zachowania, jednak ze względu na słabą jakość metodologiczną dostępnych badań klinicznych i małą liczebność próby wciąż nie było wystarczających dowodów, aby wydać jakiekolwiek zalecenia dotyczące jej stosowania.
We wrześniu 2013 roku w renomowanym czasopiśmie „PLoS One” opublikowano rezultaty metaanalizy 20 RCTs uwzględniających łącznie 1823 uczestników, które wykazały, iż hupercyna A ma pozytywny wpływ na polepszenie funkcji poznawczych, codziennej aktywności życiowej i ogólnego stanu klinicznego pacjentów ze stwierdzoną chorobą Alzheimera. Korzystne efekty stosowania hupercyny A były oceniane po upływie 6, 8, 12 i 16 tygodni. Wyniki niniejszej metaanalizy należy jednak nadal interpretować z ostrożnością ze względu na niską jakość metodologiczną włączonych badań klinicznych. Brakuje w chwili obecnej wystarczająco dobrych jakościowo badań klinicznych, które pozwoliłyby uzyskać rejestrację Amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków (FDA) oraz Europejskiej Agencji Leków (EMA). Hupercyna A jest na ten moment stosowana przede wszystkim w Chinach, gdzie została zarejestrowana jako lek, a także jest ona obecna w Stanach Zjednoczonych i niektórych krajach zachodnich jako suplement diety.
HUPERCYNA A W TERAPII ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH
W 2016 roku opublikowano rezultaty systematycznej pracy przeglądowej i metaanalizy obejmującej 12 RCTs z całościowym udziałem 1117 pacjentów ze schizofrenią, której celem była zbadanie skuteczności zastosowania hupercyny A wyizolowanej z Huperzia serrata w leczeniu deficytów poznawczych u osób z zaburzeniami ze spektrum schizofrenii. Wyniki niniejszej metaanalizy wykazały, że podawanie hupercyny A pacjentom ze schizofrenią przyczyniło się do polepszenia pamięci oraz ilorazu inteligencji według skali Wechslera, a także poprawy wyników skali zespołu pozytywnego i negatywnego (PANSS) i krótkiej skali oceny psychiatrycznej (BPRS). Oznacza to, że hupercyna A może być potencjalnie skutecznym środkiem zwiększającym zdolności poznawcze u pacjentów z zaburzeniami ze spektrum schizofrenii, u których obserwuje się deficyty poznawcze. Nie ulega wątpliwości, że potrzebne są kolejne dobrze zaprojektowane RCTs, aby potwierdzić skuteczność hupercyny A we wspomaganiu leczenia schizofrenii.
Duże zaburzenia depresyjne są obecnie dosyć powszechną chorobą psychiczną, która często wiąże się z występowaniem dysfunkcji poznawczych. Jedna z hipotez dotyczących mechanizmu pogorszenia zdolności poznawczych w dużych zaburzeniach depresyjnych łączy je ze zmniejszaniem się aktywności acetylocholinesterazy – markowego enzymu układu cholinergicznego w hipokampie, korze czołowej i przegrodzie. W 2016 roku został opublikowany systematyczny przegląd literatury uwzględniający 3 RCTs o niskiej jakości, przeprowadzone w Chinach z całościowym udziałem 238 pacjentów z depresją, którego celem było porównanie skuteczności monoterapii przeciwdepresyjnej (fluoksetyną z grupy leków SSRI lub wenlafaksyną z grupy leków SNRI) w leczeniu depresji z leczeniem skojarzonym tym samym lekiem przeciwdepresyjnym i hupercyną A. Rezultaty niniejszej metaanalizy nie wykazały istotnej różnicy w poprawie objawów depresji między dwiema grupami, jednakże w grupie przyjmującej hupercynę A wraz z lekami przeciwdepresyjnymi wystąpiła istotnie większa poprawa w funkcjonowaniu poznawczym ocenianym za pomocą Testu Sortowania Kart z Wisconsin (WCST) i Skali Pamięci Wechslera (WMS-R) oraz jakości życia w porównaniu z grupą otrzymującą tylko i wyłącznie antydepresanty.
DAWKOWANIE
Najczęściej sugerowana dobowa dawka Hupercyny A zwykle mieści się w zakresie od 50 do 200 µg. Chociaż można podzielić zalecaną dobową dawkę Hupercyny A na kilka mniejszych porcji w ciągu dnia, najczęściej przyjmuje się ją jednak w pojedynczej dawce wynoszącej 200 µg. Hupercyna A nie wymaga spożywania wraz z pokarmem i może być przyjmowana na czczo.
Istnieją również przesłanki sugerujące, że można rozważyć cykliczne stosowanie Hupercyny A, które na ogół zakłada codzienną suplementację przez okres od 2 do 4 tygodni, po czym następuje przerwa. Na ten moment optymalna długość zarówno cyklu suplementacji, jak i przerwy nie została jeszcze ustalona.
BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA
Hupercyna A wydaje się być stosunkowo bezpiecznym związkiem na podstawie wyników badań toksyczności na zwierzętach oraz badań klinicznych z udziałem ludzi wykazujących brak skutków ubocznych w dawkach zwykle stosowanych, tj. do 50 do 200 µg na dobę. Hupercyny A nie powinny jednak przyjmować dzieci i młodzież oraz kobiety ciężarne i karmiące piersią, gdyż brak jest wystarczającej liczby danych na temat bezpieczeństwa jej stosowania w tych grupach populacyjnych.
Badanie na szczurach wykazało, że LD50 (średnia dawka potrzebna do zabicia połowy populacji badanych szczurów) wynosiła 2-4 mg/kg całkowitej masy ciała u samic i powyżej 4 mg/kg u samców, podczas gdy inne prace wskazują na około 3 mg/kg całkowitej masy ciała w dłuższym okresie okres czasu, tj. 180 dni. Zakłada się, że NOAEL (tj. największa dawka substancji, która przy dłuższym stosowaniu nie powoduje skutków ubocznych) dla Hupercyny A wynosi 1 mg/kg całkowitej masy ciała dla samic szczurów, 3 mg/kg dla samców szczurów i 0,1 mg/kg dla psów. Obecnie nie istnieją żadne dane dotyczące toksyczności dla ludzi.
PODSUMOWANIE
1. Hupercyna A to bioaktywny związek zaliczany do grupy alkaloidów roślinnych, który hamuje aktywność enzymu degradującego acetylocholinę, tj. neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za pamięć, procesy myślowe i uczenie się, dzięki czemu następuje jego wzrost oraz poprawa zdolności poznawczych.
2. Na podstawie dostępnych dowodów naukowych sugeruje się, iż kilkutygodniowa suplementacja Hupercyny A w połączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi może prowadzić do poprawy jakości życia oraz złagodzenia zaburzeń funkcji poznawczych, które często towarzyszą pacjentom chorym na ciężką depresję.
3. Fachowa literatura donosi, iż długotrwałe stosowanie Hupercyny A może zwiększać zdolności poznawcze u pacjentów z zaburzeniami ze spektrum schizofrenii, u których obserwuje się pogorszenie funkcji poznawczych.
4. Sugeruje się, że co najmniej kilkutygodniowe przyjmowanie hupercyny A może przynosić istotne korzyści terapeutyczne pacjentom ze stwierdzoną chorobą Alzheimera, aczkolwiek nadal brakuje dobrze zaprojektowanych badań klinicznych, których przekonujące wyniki pozwoliłyby zarejestrować ją jako lek przez FDA i/lub EMA.
5. Ogólnie rzecz biorąc, hupercyna A jest uznawana za substancję bezpieczną dla zdrowia człowieka i niewywołującą skutków ubocznych w najczęściej stosowanych dawkach.
Piśmiennictwo:
1. Li J, Wu HM, Zhou RL, et al.: Huperzine A for Alzheimer's disease. Cochrane Database Syst Rev. 2008 Apr 16;(2):CD005592.
2. Yang G, Wang Y, Tian J, et al.: Huperzine A for Alzheimer's disease: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. PLoS One. 2013 Sep 23;8(9):e74916.
3. Wojtera M, Sobów T.: Farmakoterapia choroby Alzheimera i innych otępień w praktyce: który lek, kiedy i dla kogo? Aktualn Neurol 2014, 14(4):218–227.
4. Qian ZM, Ke Y.: Huperzine A: Is it an Effective Disease-Modifying Drug for Alzheimer's Disease? Front Aging Neurosci. 2014 Aug 19;6:216.
5. Zheng W, Xiang YQ, Ungvari GS, et al.: Huperzine A for treatment of cognitive impairment in major depressive disorder: a systematic review of randomized controlled trials. Shanghai Arch Psychiatry. 2016 Apr 25;28(2):64-71.
6. Zheng W, Xiang YQ, Li XB, et al.: Adjunctive huperzine A for cognitive deficits in schizophrenia: a systematic review and meta-analysis. Hum Psychopharmacol. 2016 Jul;31(4):286-95.
7. Friedli MJ, Inestrosa NC.: Huperzine A and Its Neuroprotective Molecular Signaling in Alzheimer's Disease. Molecules. 2021 Oct 29;26(21):6531.
8. Wessinger CM, Inman CL, Weinstock J, et al.: Effect of Huperzine A on Cognitive Function and Perception of Effort during Exercise: A Randomized Double-Blind Crossover Trial. Int J Exerc Sci. 2021 Aug 1;14(2):727-741.
9. https://examine.com/supplements/huperzine-a/ [dostęp 15.09.2022 r.].
