Ekstrakt z ziaren kakaowca to gorzka mieszanka o smaku czekoladowym, która zawiera liczne bioaktywne substancje, takie jak ksantyny (kofeina, teobromina i teofilina) oraz proantocyjanidyny, katechiny i epikatechiny. Nasiona kakaowca uznawane są za jedno z najbogatszych źródeł polifenoli, głównie flawanoli, takich jak epikatechina i katechina, a także procyjanidyny B2 i B1. Obecnie dobrze wiadomo, że bioaktywne składniki nasion kakaowca wykazują szerokie spektrum prozdrowotnych właściwości w organizmie człowieka.
WŁAŚCIWOŚCI EKSTRAKTU Z NASION KAKAOWCA
Ziarna kakaowca (Theobroma cacao L.) są doskonałym źródłem polifenoli roślinnych, które mają dobrze udokumentowane właściwości przeciwutleniające, przeciwrodnikowe, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, przeciwcukrzycowe, przeciwnadciśnieniowe, przeciwinfekcyjne oraz kardio- i neuroprotekcyjne. Polifenole mają korzystny wpływ na funkcje poznawcze (m.in.: spostrzeganie, uwagę, zapamiętywanie nowych i przypominanie starych informacji, myślenie i zdolność podejmowania sądów, funkcje językowe, funkcje wykonawcze, szybkość przetwarzania informacji, orientację w czasie i przestrzeni) u osób dorosłych i starszych. Ponadto polifenole zawarte w ekstrakcie z nasiona kakaowca mogą również spełniać wiele funkcji neuroprotekcyjnych ze względu na to, iż skutecznie neutralizują szkodliwe działanie reaktywnych form tlenu oraz wygaszają reakcję zapalną. Bioaktywne składniki znajdujące się w ekstrakcie z nasion kakaowca usprawniają krążenie mózgowe i poprawiają dotlenienie mózgu, co sprzyja polepszeniu zdolności poznawczych. Przeprowadzone badania obserwacyjne wykazały, że regularne spożywanie teobrominy obecnej w dużych ilościach w ekstrakcie z nasion kakaowca może chronić osoby starsze (szczególnie mężczyzn) przed pogorszeniem sprawności poznawczej wraz z wiekiem. Poza tym wysokie spożycie teobrominy korzystnie wpływa na zdolności intelektualne i poznawcze (m.in.: funkcje wykonawcze, płynność słowną, pamięć roboczą, długotrwałą koncentrację uwagi oraz szybkość przetwarzania informacji), a już zwłaszcza u osób powyżej 60. roku życia. Badania modelowe na zwierzętach wykazały, że teobromina zawarta w kakao i jego przetworach (w tym w dużych ilościach w ekstrakcie z nasion kakaowca) jest równie skuteczna jak kofeina w zapobieganiu upośledzeniu plastyczności synaptycznej i utracie neuronów we wczesnej fazie choroby Alzheimera. Dobrze wiadomo, że teobromina zawarta w ekstrakcie z nasion kakaowca wykazuje działanie psychostymulujące, aczkolwiek jest ono znacznie słabsze w porównaniu z kofeiną. Istnieją jednak dowody, które pokazują, że teobromina może być równie skuteczna, jak kofeina w zakresie poprawy wyników sportowych (np. czasu biegu na bieżni na krótkim dystansie 3 km), aczkolwiek są one nieliczne. Ekstrakt z nasion kakaowca bogaty w teobrominę stymuluje układ nerwowy, przyspiesza akcję serca i zwiększa siłę skurczów mięśnia sercowego, a także rozszerza naczynia krwionośne i drogi oddechowe (dlatego może łagodzić objawy astmy wysiłkowej) oraz zwiększa przepływ krwi przez tkankę mięśniową. Na domiar tego literatura fachowa donosi, iż flawanole kakaowe o dobrze udokumentowanych przeciwutleniających i przeciwzapalnych mogą łagodzić objawy uszkodzenia włókien mięśniowych wywołanych wysiłkiem fizycznym. Przeprowadzone badania pokazały, że suplementacja flawanoli kakaowych przez 7-14 dni w dobowej dawce 200-1000 mg może zmniejszać stres oksydacyjny wywołany wysiłkiem fizycznym oraz może opóźniać moment wystąpienia zmęczenia podczas wykonywania ćwiczeń, umożliwiając utrzymanie wysokiej wydajności wysiłkowej przez dłuższy czas. Natomiast dane dotyczące przywracania funkcji mięśni szkieletowych po wysiłku fizycznym oraz działania przeciwbólowego i przeciwzapalnego flawanoli kakaowych są na ten moment ograniczone.
EKSTRAKT Z NASION KAKAOWCA – MECHANIZM DZIAŁANIA
Główne mechanizmy działania ekstraktu z nasion kakaowca bogatego w teobrominę obejmują hamowanie fosfodiesteraz oraz blokowanie receptorów adenozynowych A1 i A2A. Suplementacja ekstraktem z nasion kakaowca, podobnie jak regularne spożywanie gorzkiej czekolady (minimum 70% zawartości suchej masy kakaowej) przyczynia się do zwiększenia produkcji tlenku azotu (NO), który odpowiada za rozszerzanie naczyń krwionośnych, obniżenie ciśnienia tętniczego i poprawę przepływu krwi przez tkanki organizmu ludzkiego. Tlenek azotu wpływa na poprawę funkcji śródbłonka naczyniowego i zwiększenie przepływu krwi przez mózg, co prowadzi do polepszenia funkcji poznawczych (w tym skupienia uwagi i przebiegu procesów pamięciowych). Poza tym ekstrakt z nasion kakaowca obfitujący w teobrominę i polifenole może przyczyniać się do poprawy zdolności poznawczych w wyniku wzrostu stężenia mózgowego czynnika neurotroficznego (BDNF), który jest białkiem odpowiadającym za rozwój i prawidłowe funkcjonowanie mózgu. BDNF wzmacnia plastyczność synaptyczną i stymuluje neurogenezę (zdolność organizmu do produkcji nowych neuronów) oraz odgrywa ważną rolę w procesach pamięciowych i rozwijaniu zdolności uczenia się. Oprócz tego bioaktywne składniki zawarte w ekstrakcie z nasion kakaowca polepszają wrażliwość tkanek na działanie insuliny oraz zwiększają wychwyt glukozy przez mięśnie szkieletowe, dzięki czemu organizm jest w stanie skuteczniej wykorzystywać glukozę krążącą we krwi, np. na cele energetyczne. W badaniach na zwierzętach i na ludziach stwierdzono, że długotrwałe przyjmowanie teobrominy zmniejsza stężenie patologicznych białek amyloidu β (Aβ), których wysoki poziom jest powszechnie obserwowany u pacjentów z chorobą Alzheimera. Ostatnie odkrycia wskazują zaś, że teobromina stymuluje odpowiedź immunologiczną poprzez szlaki sygnałowe NF-κB i MAPK, dzięki czemu wpływa ona na aktywność przeciwzapalną makrofagów (M2) i może mieć działanie ochronne przed stanami zapalnymi.
EKSTRAKT Z NASION KAKAOWCA – DAWKOWANIE
Spożywanie ekstraktu z nasion kakaowca obfitującego w teobrominę i flawanole kakaowe może być skuteczne w zakresie polepszenia zdolności poznawczych, modulacji procesu zapalnego, poprawy funkcji śródbłonka naczyniowego oraz osłabienia stresu oksydacyjnego. Przeprowadzone badania wskazują, że wymagane są dobowe dawki flawanoli kakaowych na poziomie co najmniej 500 mg, aby realnie myśleć o poprawie funkcji poznawczych nie tylko u osób starszych, lecz również u młodych dorosłych. Ekstrakt z nasion kakaowca bogaty w teobrominę i flawanole kakaowe może być stosowany zarówno doraźnie, jak i przewlekle (nawet kilka miesięcy) u zdrowych osób dorosłych w celu uzyskania oczekiwanych efektów zdrowotnych.
CZY EKSTRAKT Z NASION KAKAOWCA JEST BEZPIECZNY DLA ZDROWIA?
Ekstrakt z nasion kakaowca jest uważany za bezpieczny suplement diety, który usprawnia krążenie krwi, pracę mózgu i prawdopodobnie wykazuje szereg innych korzyści prozdrowotnych. Wedle aktualnych danych naukowych spożywanie teobrominy zawartej w ekstrakcie z nasion kakaowca w dobowej dawce wynoszącej 600 mg (200 mg trzy razy dziennie) nie wywołuje żadnych negatywnych skutków ubocznych. Natomiast zbyt wysokie spożywanie teobrominy (powyżej 800 mg na dobę) może spowodować wystąpienie działań niepożądanych, wśród których najczęściej wymienia się nudności, bóle głowy, drżenie mięśniowe oraz nadmierną potliwość. Ekstrakt z nasion kakaowca nie powinien być przyjmowany przez kobiety ciężarne oraz karmiące piersią z uwagi na brak danych literaturowych dotyczących bezpieczeństwa jego stosowania w okresie ciąży i laktacji. Warto mieć również na uwadze fakt, że teobromina zawarta w ekstrakcie z nasion kakaowca może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami (np. przeciwlękowymi benzodiazepinami czy przeciwkrzepliwymi antagonistami witaminy K). Z tego powodu nie zaleca się stosowania teobrominy w formie suplementów diety w okresie przyjmowania leków. Poza tym w jednym z niedawnych badań obserwacyjnych z udziałem 6903 badanych zaskakująco wykazano, iż wysokie spożycie teobrominy może przyczyniać się do zwiększenia o 17% ryzyka rozwoju depresji u dorosłych poniżej 60. roku życia bez stwierdzonego występowania wielochorobowości. Nadal istnieje wiele niewiadomych na temat związku między teobrominą a depresją, lecz z pewnością odpowiedzi na nie uzyskamy dzięki większej liczbie badań i nowym próbom klinicznym.
Piśmiennictwo:
1. Judelson DA, Preston AG, Miller DL, et al.: Effects of theobromine and caffeine on mood and vigilance. J Clin Psychopharmacol. 2013 Aug;33(4):499-506.
2. Baggott MJ, Childs E, Hart AB, et al.: Psychopharmacology of theobromine in healthy volunteers. Psychopharmacology (Berl). 2013 Jul;228(1):109-18.
3. Martínez-Pinilla E, Oñatibia-Astibia A, Franco R.: The relevance of theobromine for the beneficial effects of cocoa consumption. Front Pharmacol. 2015 Feb 20;6:30.
4. Yoneda M, Sugimoto N, Katakura M, et al.: Theobromine up-regulates cerebral brain-derived neurotrophic factor and facilitates motor learning in mice. J Nutr Biochem. 2017 Jan;39:110-116.
5. Islam R, Matsuzaki K, Sumiyoshi E, et al.: Theobromine Improves Working Memory by Activating the CaMKII/CREB/BDNF Pathway in Rats. Nutrients. 2019 Apr 20;11(4):888.
6. Ammar A, Trabelsi K, Müller P, et al.: The Effect of (Poly)phenol-Rich Interventions on Cognitive Functions and Neuroprotective Measures in Healthy Aging Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Clin Med. 2020 Mar 19;9(3):835.
7. Martín MA, Goya L, de Pascual-Teresa S.: Effect of Cocoa and Cocoa Products on Cognitive Performance in Young Adults. Nutrients. 2020 Nov 30;12(12):3691.
8. Kennedy M.: Effects of theophylline and theobromine on exercise performance and implications for competition sport: A systematic review. Drug Test Anal. 2021 Jan;13(1):36-43.
9. Tan TYC, Lim XY, Yeo JHH, et al.: The Health Effects of Chocolate and Cocoa: A Systematic Review. Nutrients. 2021 Aug 24;13(9):2909.
10. Corr LD, Field A, Pufal D, et al.: The effects of cocoa flavanols on indices of muscle recovery and exercise performance: a narrative review. BMC Sports Sci Med Rehabil. 2021 Aug 14;13(1):90.
11. Gao L, Ge W, Peng C, et al.: Association between Dietary Theobromine and Cognitive Function in a Representative American Population: A Cross-Sectional Study. J Prev Alzheimers Dis. 2022;9(3):449-457.
12. Valada P, Alçada-Morais S, Cunha RA, et al.: Thebromine Targets Adenosine Receptors to Control Hippocampal Neuronal Function and Damage. Int J Mol Sci. 2022 Sep 10;23(18):10510.
13. Lee HW, Choi IW, Ha SK.: Immunostimulatory Activities of Theobromine on Macrophages via the Activation of MAPK and NF-κB Signaling Pathways. Curr Issues Mol Biol. 2022 Sep 12;44(9):4216-4228.
14. Acosta-Otálvaro E, Valencia-Gallego W, Mazo-Rivas JC, et al.: Cocoa extract with high content of flavan 3-ols, procyanidins and methylxanthines. J Food Sci Technol. 2022 Mar;59(3):1152-1161.
15. Li XY, Liu H, Zhang LY, et al.: Association between dietary theobromine with depression: a population-based study. BMC Psychiatry. 2022 Dec 6;22(1):769.
16. Gołdys R, Bernacka K, Urbanowicz I i wsp.: Składniki bioaktywne nasion kakaowca, kakao i czekolady oraz ich wpływ na funkcje poznawcze i możliwe zastosowanie w chorobach kardiometabolicznych. Farmacja Polska. 2022;78:734–752.
17. Franco R, Martínez-Pinilla E.: One-way or two-way sweet link between theobromine and depression? BMC Psychiatry. 2023 Jun 7;23(1):411.
18. Zhao L, Zhan R, Wang X, et al.: Correlation between dietary theobromine intake and low cognitive performance in older adults in the United States: A cross-sectional study based on the National Health and Nutrition Examination Survey. Asia Pac J Clin Nutr. 2023;32(1):120-132.
