Czy Bacopa monnieri to rzeczywiście rewolucja we wsparciu pracy mózgu?

Przez: Mateusz - Kategorie SUPLEMENTACJA

Bacopa monnieri znana w Polsce również jako bakopa drobnolistna, jest rośliną należącą do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae), która naturalnie występuje w całej południowej i południowo-wschodniej Azji. W Indiach jest ona zaś powszechnie znana jako Brahmi, który to wyraz pochodzi od słowa Brahma, oznaczającego jednego z wielkich bogów hinduskich. Bacopa monnieri jest niewielką rośliną o podłużnych liściach i białych kwiatach, która rośnie na wilgotnym podłożu w otoczeniu zbiorników wodnych w Indiach, Chinach, Wietnamie, Nepalu oraz na Sri Lance i Florydzie. Bacopa monnieri jest szczególnie ceniona za swoje właściwości poprawiające funkcje poznawcze (zwłaszcza pamięć) oraz zmniejszające lęk i niepokój. Bakopa drobnolistna jest od wielu lat wykorzystywana w tradycyjnej medycynie hinduskiej w terapii padaczki, astmy i bezsenności, a także w celu poprawy pamięci i funkcjonowania mózgu oraz promowania dłuższego życia. Niektóre wstępne wyniki badań sugerują, że może ona również zmniejszać wydzielanie kortyzolu oraz wyczerpywanie się zasobów dopaminy i serotoniny podczas przewlekłego stresu.

SKŁAD CHEMICZNY BACOPA MONNIERI

Bacopa monnieri posiada dużą liczbę substancji biologicznie czynnych, jednakże wśród głównych składników bioaktywnych wymienia się saponiny steroidowe (bakozydy A i B), alkaloidy (herpestyna, bramina i nikotyna), flawonoidy (luteolina i apigenina), triterpeny (kwas betulinowy, kukurbitacyna), fitosterole (β-sitosterol, stigmasterol, stigmastanol), białka i aminokwasy (m.in.: seryna, α-alanina, kwas asparaginowy, kwas glutaminowy) oraz alkohol cukrowy (D-mannitol). Niektóre doniesienia wskazują, że Bacopa monnieri jest również źródłem związków sulfhydrylowych, które mogą być odpowiedzialne za potencjalne działanie neuroprotekcyjne tej rośliny.

WŁAŚCIWOŚCI BACOPA MONNIERI

Bakopa drobnolistna jest rośliną, która wykazuje szerokie spektrum właściwości biologicznych. Badania prowadzone na zwierzętach wykazały, że Bacopa monnieri charakteryzuje się działaniem przeciwutleniającym, przeciwzapalnym, przeciwlękowym, przeciwdepresyjnym, przeciwgorączkowym, przeciwwrzodowym, przeciwnowotworowym, przeczyszczającym, immunomodulującym, prokognitywnym, relaksującym, rozszerzającym oskrzela, a także kardioochronnym oraz neuro- i hepatoprotekcyjnym. Ta roślina adaptogenna jest bogata w antyoksydanty, które zmiatają reaktywne formy tlenu, hamują aktywność lipooksygenazy – enzymu peroksydacyjnego oraz zapobiegają tworzeniu nadtlenków lipidów, jak również wykazują zdolność do łatwego wiązania kompleksowego kationów metali, zwłaszcza dwuwartościowych.

CZY EKSTRAKT Z BACOPA MONNIERI RZECZYWIŚCIE POPRAWIA FUNKCJE POZNAWCZE?

Bacopa monnieri jest uważana za roślinę adaptogenną o aktywności nootropowej, czyli stymulującej mózg w zakresie zapamiętywania i wydajności intelektualnej. Niektóre doniesienia wskazują, że pomaga ona w neuronalnej syntezie neuroprzekaźników, naprawie uszkodzonych komórek nerwowych i przywróceniu aktywności synaptycznej do normy oraz poprawie funkcjonowanie mózgu.

W jednym z przeprowadzonych badań klinicznych z randomizacją (RCTs) z udziałem 60 zdrowych dorosłych osób (studentów medycyny) wykazano, że 6-tygodniowa suplementacja ekstraktem z Bacopa monnieri (Bacognize®) przyczyniła się do znaczącej poprawy niektórych wyników testów oceniających funkcje poznawcze u uczestników, którzy przyjmowali każdego dnia Bacognize® w dawce 150 mg dwa razy dziennie. W niniejszym badaniu odnotowano, iż ekstrakt z Bacopa monnieri polepszył skupienie uwagi oraz pamięć roboczą i logiczną, jak również zmniejszył rozpraszanie uwagi u osób o wysokich zdolnościach poznawczych.

W innym RCT z udziałem 107 zdrowych dorosłych osób w wieku od 18 do 60 lat stwierdzono, iż trzymiesięczna kuracja ekstraktem z Bacopa monnieri w dziennej dawce 300 mg (2 x 150 mg) doprowadziła do znaczącej poprawy pamięci roboczej i przestrzennej pamięci roboczej oraz zmniejszenia liczby fałszywych alarmów generowanych podczas szybkiego przetwarzania informacji wzrokowych.

Oprócz poprawy funkcji poznawczych Bacopa monnieri może również zwiększyć zdolność do nauki. W jednym z RCT przeprowadzonych z udziałem 96 zdrowych dorosłych osób w wieku powyżej 55 lat odnotowano, iż podawanie wyciągu z Bacopa monnieri w dawce 300 mg na dobę przez okres 12 tygodni przyczyniło się do poprawy w obszarze uczenia się werbalnego, zapamiętywania i przypominania.

CZY EKSTRAKT Z BACOPA MONNIERI MOŻE BYĆ STOSOWANY U DZIECI I MŁODZIEŻY?

Badania nad zastosowaniem ekstraktu z Bacopa monnieri w populacji dzieci i młodzieży wykazały jego skuteczność w poprawie zachowania językowego (np. zasobu słownictwa i rozumienia werbalnego) oraz pamięci (wzrokowej, zmysłowej i jej ogólnego zakresu), a także zachowania (nadruchliwości i deficytu uwagi). Ostatni systematyczny przegląd literatury fachowej wskazuje, że preparaty ziołowe zawierające ekstrakt z Bacopa monnieri w połączeniu z takimi roślinami, jak choćby Gotu kola, ashwagandha, czy Embelia ribes – fałszywy czarny pieprz, mogą łagodzić objawy behawioralne oraz poprawiać zdolności poznawcze u dzieci i młodzieży z zaburzeniami rozwoju, zwłaszcza nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi (ADHD).

Rezultaty najświeższego RCT z udziałem 112 uczestników płci męskiej w wieku od 6 do 14 lat wykazały, iż 14-tygodniowa suplementacja diety ekstraktem z Bacopa monnieri CDRI 08® (standaryzowanym na zawartość 55 ± 5% bakozydu) przyczyniła się do zmniejszenia popełniania błędów i problemów w relacjach interpersonalnych, jak również poprawy elastyczności poznawczej, funkcji wykonawczych oraz higieny snu. Sugeruje się, że przyjmowanie ekstraktu z Bacopa monnieri może mieć korzystny wpływ na funkcje poznawcze, samopoczucie oraz jakość snu u dzieci i młodzieży w wieku od 6 do 14 lat.

ZASTOSOWANIE BACOPA MONNIERI W TERAPII ZABURZEŃ NEUROLOGICZNYCH

Domeny poznania obejmują funkcje motoryczne, uwagę, język, pamięć, kontrolę wykonawczą, wzrok, emocje, funkcje sensoryczne i świadomość. W coraz bardziej starzejącej się populacji krajów wysoko rozwiniętych odnotowuje się wzrost częstości występowania pogorszenia funkcji poznawczych, począwszy od łagodnych zaburzeń, aż po demencję (zwłaszcza choroba Alzheimera oraz otępienie naczyniowe). Łagodne upośledzenie funkcji poznawczych obserwuje się u 10–20% osób w wieku 65 lat i powyżej, zaś współczynnik konwersji łagodnych zaburzeń poznawczych do otępienia waha się od 1 do nawet 25%. Obecnie w Polsce ponad pół miliona pacjentów cierpi na chorobę Alzheimera i inne zaburzenia otępienne.

Zaburzenia neurologiczne obejmują szeroki zakres problemów zdrowotnych, w tym pogorszenie funkcjonowania neuronów, spadek funkcji poznawczych, depresję i stany lękowe, które uznaje się za poważne zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. Chociaż osoby starsze są znacznie bardziej podatne na wystąpienie zaburzeń neurologicznych, to jednak wyniki badań pokazują, że ludzie mogą być dotknięci takimi anomaliami chorobowymi nawet w młodym wieku, choć objawy patologiczne są najczęściej widoczne dopiero na późniejszym etapie życia. Dzięki postępowi nauki udokumentowano rolę niektórych roślin leczniczych w profilaktyce i wspomaganiu terapii chorób neuropsychiatrycznych. Jednak większość obiecujących doniesień naukowych w zakresie neuroprotekcyjnych właściwości Bacopa monnieri pochodzi z badań przedklinicznych, co niewątpliwie utrudnia sformułowanie rozstrzygających wniosków na temat jej skuteczności we wspomaganiu leczenia zaburzeń neurologicznych.

Wyniki przeprowadzonych badań in vitro oraz in vivo potwierdziły, że bioaktywne fitozwiązki zawarte w Bacopa monnieri mają działanie antyoksydacyjne, które polega na usuwaniu wolnych rodników poprzez blokowanie peroksydacji lipidów w kilku obszarach mózgu. Zakłada się, że bakozydy zawarte w Bacopa monnieri powodują neutralizację reaktywnych form tlenu, zmniejszenie stanu zapalnego i hamowanie agregacji beta amyloidu, jak również poprawę pamięci oraz zwiększenie wydajności intelektualnej człowieka. Ponadto zwiększają aktywność enzymów zaangażowanych w regulację procesów synaptogenezy, czyli tworzenia połączeń synaptycznych (pomiędzy komórkami nerwowymi).

Rezultaty najświeższej metaanalizy 11 badań klinicznych pokazały, że suplementacja Bacopa monnieri przyniosła jedynie niewielką poprawę funkcji poznawczych u osób z utratą pamięci, przy czym tylko kilka testów neuropsychologicznych wykazało istotność statystyczną. Natomiast połączenie Bacopa monnieri z innymi ekstraktami roślinnymi (zwłaszcza wyciągiem z Crocus sativus – szafranu, Sideritis Scardica – gojnika oraz zielonej herbaty standaryzowanej na zawartość L-teaniny) znacząco zmniejszyło objawy choroby Alzheimera oraz depresji, których jednak nie można przypisać wyłącznie działaniu bakopy drobnolistnej. Ponadto, w jednym z najświeższych RCT z udziałem 28 zdrowych dorosłych osób w wieku powyżej 55 lat zaobserwowano, iż wyniki neuroobrazowania strukturalnego wskazywały na poprawę złożoności sieci neuronalnych u osób starszych po 12-tygodniowej suplementacji diety standaryzowanym ekstraktem z Bacopa monnieri oraz regularnym treningu poznawczym (3 godziny tygodniowo przez cały okres trwania badania).

Niewiele jest zatem aktualnie dostępnych dowodów klinicznych sugerujących, że suplementacja Bacopa monnieri przyczynia się do poprawy pamięci u osób dorosłych z związanym z wiekiem osłabieniem pamięci. Ponadto dowody kliniczne na to, że Bacopa monnieri może skutecznie wspomagać leczenie choroby Alzheimera oraz depresji są na ten moment skąpe. Aby potwierdzić obiecujące wyniki badań przedklinicznych oraz ustalić, czy bakopa drobnolistna jest realnym wsparciem w profilaktyce i/lub wspomaganiu leczenia chorób neuropsychiatrycznych, wymagane jest przeprowadzenie kolejnych dobrze zaprojektowanych, długoterminowych badań z udziałem ludzi.

DAWKOWANIE BACOPA MONNIERI

Standardowa zalecana dobowa dawka ekstraktu z Bacopa monnieri wynosi 300 mg przy założeniu, że całkowita zawartość bakozydu (głównej substancji czynnej) wynosi 55% wagowo ekstraktu. Nie wykazano dotychczas, aby wyższe dzienne dawki Bacopa monnieri prowadziły do lepszych efektów. Dobową dawkę ekstraktu z bakopy drobnolistnej można podzielić na dwie porcje po 150 mg. Bacopa monnieri zawiera wiele związków lipofilnych, czyli takich, które dobrze rozpuszczają się w tłuszczach i wymagają transportera lipidowego w procesie wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Mając na uwadze ten fakt, należy ją przyjmować wraz z posiłkiem, który dostarczy pewną ilość tłuszczów, np. w postaci kawałka tłustej ryby morskiej, łyżki oliwy z oliwek extra virgin (np. do sałatki), niesolonych i niesłodzonych orzechów, nasion, pestek (np. do owsianki) bądź awokado (np. pasta guacamole).

W celu poprawy funkcji poznawczych zaleca się codzienną suplementację ekstraktem z Bacopa monnieri przez okres 8-12 tygodni, gdyż efekty są zwykle znacznie lepsze niż w przypadku krótszego okresu stosowania, np. od 4 do 6 tygodni. Działanie anksjolityczne, czyli zmniejszające lęk i niepokój mogą być odczuwalne już kilka dni po wdrożeniu suplementacji, zaś poprawa w zakresie zdolności kognitywnych wymaga często dłuższego okresu czasu.

BEZPIECZEŃSTWO BACOPA MONNIERI

Większość dotychczasowych badań wykazała jedynie niewielką częstość występowania działań niepożądanych wynikających z suplementacji ekstraktem z Bacopa monnieri. Wśród dolegliwości najczęściej zgłaszanych przez osoby stosujące suplementy diety zawierające ekstrakt z Bacopa monnieri wymienia się biegunkę, zwiększoną częstotliwość wypróżnień, nudności oraz skurcze brzucha. W szczególności zażywanie Bacopa monnieri na pusty żołądek może powodować nudności, skurcze żołądka i jelit, wzdęcia brzucha oraz biegunkę. Aby ograniczyć działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego wskazane jest za każdym razem przyjmowanie ekstraktu z Bacopa monnieri wraz z posiłkiem. Nie zaleca się natomiast suplementacji bakopy drobnolistnej u osób, które regularnie zażywają leki o działaniu przeciwlękowym, gdyż może to skutkować utratą motywacji do działania i być niebezpieczne dla zdrowia.

PODSUMOWANIE

1.     Bacopa monnieri jest szeroko stosowaną rośliną adaptogenną w systemie medycyny ajurwedyjskiej jako remedium na stres psychiczny, utratę pamięci, padaczkę, bezsenność oraz astmę.

2.     Bacopa monnieri zawiera szereg bioaktywnych fitozwiązków, wśród których wymienia się saponiny steroidowe (zwłaszcza bakozydy A i B), alkaloidy, sterole, kwas betulinowy, polifenole i związki sulfhydrylowe.

3.     Dowody naukowe pochodzące z badań klinicznych sugerują, że suplementacja diety ekstraktem z Bacopa monnieri w dawce 300 mg na dobę przez okres 12 tygodni może przyczyniać się do poprawy funkcji poznawczych, zwłaszcza skupienia uwagi, pamięci roboczej i logicznej oraz skrócenia czasu reakcji wyboru (choice reaction time – CRT).

4.     Stosowanie ekstraktu z Bacopa monnieri może sprzyjać zwiększeniu zasobów słownictwa i polepszeniu rozumienia werbalnego, pamięci wzrokowej, zachowań interpersonalnych, samopoczucia oraz jakości snu u dzieci i młodzieży, zwłaszcza tych z nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi (ADHD).

5.     Wyniki badań przedklinicznych wskazują, że bioaktywne związki obecne w Bacopa monnieri mogą działać neuroprotekcyjnie i co za tym idzie hamować rozwój chorób neurodegeneracyjnych. Wymagane jest jednak przeprowadzenie dużych i dobrze zaprojektowanych badań klinicznych, aby potwierdzić skuteczność działania ekstraktu z Bacopa monnieri w tym zakresie.




Piśmiennictwo:        

1.     Stough C, Downey LA, Lloyd J, et al.: Examining the nootropic effects of a special extract of Bacopa monniera on human cognitive functioning: 90 day double-blind placebo-controlled randomized trial. Phytother Res. 2008 Dec;22(12):1629-34.

2.     The cognitive-enhancing effects of Bacopa monnieri: a systematic review of randomized, controlled human clinical trials. J Altern Complement Med. 2012 Jul;18(7):647-52.

3.     Downey LA, Kean J, Nemeh F, et al.: An acute, double-blind, placebo-controlled crossover study of 320 mg and 640 mg doses of a special extract of Bacopa monnieri (CDRI 08) on sustained cognitive performance. Phytother Res. 2013 Sep;27(9):1407-13.

4.     Łojewski M, Muszyńska B, Sułkowska-Ziaja K.: Bacopa monnieri L. Pennell – roślina o wielokierunkowym działaniu leczniczym. Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2014, 84-89.

5.     Kongkeaw C, Dilokthornsakul P, Thanarangsarit P, et al.: Meta-analysis of randomized controlled trials on cognitive effects of Bacopa monnieri extract. J Ethnopharmacol. 2014;151(1):528-35.

6.     Kumar N, Abichandani LG, Thawani V, et al.: Efficacy of Standardized Extract of Bacopa monnieri (Bacognize®) on Cognitive Functions of Medical Students: A Six-Week, Randomized Placebo-Controlled Trial. Evid Based Complement Alternat Med. 2016;2016:4103423.

7.     Kean JD, Downey LA, Stough C.: A systematic review of the Ayurvedic medicinal herb Bacopa monnieri in child and adolescent populations. Complement Ther Med. 2016 Dec;29:56-62.

8.     Kean JD, Downey LA, Stough C.: Systematic Overview of Bacopa monnieri (L.) Wettst. Dominant Poly-Herbal Formulas in Children and Adolescents. Medicines (Basel). 2017 Nov 22;4(4):86.

9.     Cicero AF, Bove M, Colletti A, et al.: Short-Term Impact of a Combined Nutraceutical on Cognitive Function, Perceived Stress and Depression in Young Elderly with Cognitive Impairment: A Pilot, Double-Blind, Randomized Clinical Trial. J Prev Alzheimers Dis. 2017;4(1):12-15.

10.  Abdul Manap AS, Vijayabalan S, Madhavan P, et al.: Bacopa monnieri, a Neuroprotective Lead in Alzheimer Disease: A Review on Its Properties, Mechanisms of Action, and Preclinical and Clinical Studies. Drug Target Insights. 2019 Jul 31;13:1177392819866412.

11.  Jeyasri R, Muthuramalingam P, Suba V, et al.: Bacopa monnieri and Their Bioactive Compounds Inferred Multi-Target Treatment Strategy for Neurological Diseases: A Cheminformatics and System Pharmacology Approach. Biomolecules. 2020 Apr 2;10(4):536.

12.  Brimson JM, Brimson S, Prasanth MI, et al.: The effectiveness of Bacopa monnieri (Linn.) Wettst. as a nootropic, neuroprotective, or antidepressant supplement: analysis of the available clinical data. Sci Rep. 2021 Jan 12;11(1):596.

13.  Stańczak A, Lewgowd W.: Środki wspierające poprawę funkcji poznawczych – co powinnyśmy o nich wiedzieć. Farm Pol, 2021, 77(4): 201–219.

14.  McPhee GM, Downey LA, Wesnes KA, et al.: The Neurocognitive Effects of Bacopa monnieri and Cognitive Training on Markers of Brain Microstructure in Healthy Older Adults. Front Aging Neurosci. 2021 Feb 22;13:638109.

15.  Gregory J, Vengalasetti YV, Bredesen DE, et al.: Neuroprotective Herbs for the Management of Alzheimer's Disease. Biomolecules. 2021 Apr 8;11(4):543.

16.  Kean JD, Downey LA, Sarris J, et al.: Effects of Bacopa monnieri (CDRI 08®) in a population of males exhibiting inattention and hyperactivity aged 6 to 14 years: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Phytother Res. 2022 Feb;36(2):996-1012.

17.  https://examine.com/supplements/bacopa-monnieri/ [data dostępu: 05.07.2022].