Suplementy diety mogą realnie wspomagać leczenie schorzeń ortopedycznych

Przez: Mateusz - Kategorie SUPLEMENTACJA

Choroba zwyrodnieniowa stawów obejmuje zmiany zapalne i degeneracyjne chrząstki stawowej, które obecnie dotykają więcej niż 400 milionów ludzi na całym świecie, w tym prawie 58 milionów dorosłych w Stanach Zjednoczonych i ponad 3 miliony osób w Polsce. Częstość występowania choroby zwyrodnieniowej stawów wzrasta ze względu na starzenie się populacji, stale rosnące wskaźniki zachorowań na otyłość i coraz bardziej siedzący tryb życia, który staje się wszechobecny we współczesnym świecie. Szacuje się, że do 2040 roku liczba pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów w Stanach Zjednoczonych przekroczy 78 milionów. Choroba zwyrodnieniowa stawów charakteryzuje się bólem, sztywnością i ograniczonym zakresem ruchomości stawów. Stanowi ona główną przyczynę bólu stawów i upośledzenia czynnościowego na całym świecie. Choroba zwyrodnieniowa stawów zwiększa ryzyko rozwoju nadwagi i otyłości, cukrzycy typu 2 oraz upadków i złamań kości w perspektywie długoterminowej. Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów oraz innymi dolegliwościami kostno-stawowymi często próbują alternatywnych niefarmakologicznych metod leczenia w celu zmniejszenia bólu i niepełnosprawności funkcjonalnej, pomimo niewielkich lub żadnych dowodów skuteczności terapeutycznej. Dane literaturowe wskazują, że obecnie 69% pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów przyjmuje suplementy diety wspomagające funkcjonowanie układu mięśniowo-szkieletowego. Największą popularnością cieszą się nadal preparaty zawierające w swoim składzie glukozaminę i chondroitynę, które stanowią 33,3% obrotu rocznego w tej kategorii produktów. Chociaż suplementy diety są powszechnie stosowane przez pacjentów z dolegliwościami kostno-stawowymi, to jednak ich długoterminowe bezpieczeństwo i skuteczność kliniczna pozostają w wielu przypadkach niejasne, a na dodatek często są zaciemniane przez reklamy w mediach głównego nurtu. Prześledźmy zatem fachowe piśmiennictwo naukowe w celu odnalezienia odpowiedzi na pytanie, które suplementy diety mogą rzeczywiście dawać określone korzyści zdrowotne osobom zmagającym się z zaburzeniami układu kostno-stawowego.

KURKUMINA

Kurkumina jest związkiem polifenolowym o szerokim spektrum aktywności biologicznej, który naturalnie znajduje się w kłączach kurkumy i od wieków jest szeroko stosowany w medycynie ajurwedyjskiej. Ten dobrze znany polifenol roślinny wykazuje w warunkach in vivo (wewnątrz żywego organizmu) działanie wielokierunkowe, w tym antyproliferacyjne (hamujące podziały komórkowe), antyoksydacyjne i antyzapalne, dzięki czemu wzbudza duże zainteresowanie zarówno naukowców, lekarzy, jak i samych pacjentów w profilaktyce oraz wspomaganiu leczenia chorób układu kostno-stawowego. Wyniki najświeższej metaanalizy 12 kontrolowanych badań klinicznych z randomizacją (RCTs) wykazały, że ​​kilkumiesięczna suplementacja kurkuminą miała korzystny wpływ na wynik całkowity kwestionariusza WOMAC (służącego do oceny dolegliwości bólowych towarzyszących schorzeniom narządu ruchu), sprawność funkcjonalną, skrócenie czasu sztywności stawów oraz zmniejszenie nasilenia bólu stawów w skali VAS u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, zwłaszcza stawu kolanowego. Pozytywny wpływ kurkuminy w leczeniu objawów choroby zwyrodnieniowej stawów odnotowano zwłaszcza w przypadku podawania jej w dużych dawkach (tj. minimum 1000 mg dziennie) i przez okres przynajmniej 12 tygodni. Ten łagodzący wpływ kurkuminy na dolegliwości bólowe według skali VAS i poprawę funkcji ruchowych ocenianej kwestionariuszem WOMAC wydaje się być związany z jej silnymi właściwościami przeciwzapalnymi, w tym ze znacznym spadkiem wskaźnika sedymentacji krwinek czerwonych, czyli odczynu Biernackiego (OB). Jednym z głównych mechanizmów działania kurkuminy jest hamowanie wytwarzania cytokin prozapalnych oraz przeciwdziałanie procesom utleniania poprzez neutralizację reaktywnych form tlenu. Na koniec warto podkreślić, iż kurkumina była znacząco skuteczna w łagodzeniu objawów choroby zwyrodnieniowej stawów w porównaniu z placebo, natomiast nie stwierdzono różnic w nasileniu bólu, sztywności stawów oraz sprawności funkcjonalnej, gdy grupa kontrolna przyjmowała niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). W świetle aktualnych dowodów naukowych, z powodzeniem można zalecić stosowanie kurkuminoidów (przede wszystkim kurkuminy) jako leczenie wspomagające w chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego.

IMBIR

Imbir lekarski (Zingiber officinale Roscoe) to kłącze bogate w bioaktywne fitozwiązki, w tym gingerol, które wykazują szereg korzystnych dla zdrowia właściwości i mogą odgrywać ważną rolę w prewencji i wspomaganiu leczenia chorób związanych z przewlekłym stanem zapalnym i stresem oksydacyjnym. Do tej grupy schorzeń przewlekłych zalicza się chorobę zwyrodnieniową stawów. Sugeruje się, że spożywanie imbiru może zmniejszać ból ze względu na jego silne właściwości antyoksydacyjne, hamowanie aktywności czynnika transkrypcyjnego Nf-kB oraz działanie agonistyczne na receptory waniloidowe TRPV1. Rezultaty metaanalizy trzech RCTs z całościowym udziałem 330 chorych na chorobę zwyrodnieniową stawów wykazały, iż kilkutygodniowa suplementacja imbirem przyczyniła się do istotnego zmniejszenia biomarkerów ogólnoustrojowego stanu zapalnego, takich jak białko C-reaktywne (CRP) oraz odczyn Biernackiego (OB), jak również obniżenia poziomu dolegliwości bólowych według skali VAS w badanej grupie pacjentów. Wyniki kilku innych badań potwierdziły, że przyjmowanie sproszkowanego imbiru może także redukować poziom cytokin prozapalnych oraz stężenie tlenku azotu, który jest markerem stanu zapalnego układu oddechowego. Fachowa literatura donosi, iż suplementacja imbirem lekarskim może być zalecana pacjentom z chorobą zwyrodnieniową stawów w dawce 1000 mg dziennie przez okres co najmniej 12 tygodni.

OMEGA-3 (EPA i DHA)

Suplementacja długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (EPA – kwas eikozapentaenowy i DHA – kwas dokozaheksaenowy) została niedawno dodana przez Francuskie Towarzystwo Reumatologiczne do wytycznych postępowania dietetycznego w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS). W celu złagodzenia objawów klinicznych u pacjentów z RZS oraz osób cierpiących na inne przewlekłe zapalne choroby reumatyczne warto zaproponować suplementację diety kwasami EPA i DHA (faworyzując wysoko oczyszczony i skoncentrowany olej rybi) w dawce 2–3 g dziennie przez okres od 3 do 6 miesięcy. Rezultaty niedawnej metaanalizy 30 RCTs z łącznym udziałem 1420 chorych na zapalne choroby reumatyczne (większość na RZS) wykazały znaczącą poprawę w zakresie bólu, obrzęku i tkliwości stawów, wartości wskaźnika aktywności choroby obliczanego dla 28 stawów (DAS 28) i wyniku kwestionariusza oceny stanu zdrowia (HAQ) w efekcie suplementacji diety kwasami EPA i DHA (zwłaszcza omega-3 pochodzenia zwierzęcego) w dawce powyżej 2 g na dzień przez okres od 3 do 6 miesięcy. W niniejszym badaniu odnotowano również, iż kilkumiesięczne przyjmowanie długołańcuchowych kwasów tłuszczowych Omega-3 przyczyniło się do istotnego zmniejszenia stężenia odczynu Biernackiego (OB), lecz nie białka C-reaktywnego (CRP). Przynajmniej trzymiesięczna doustna suplementacja diety kwasami EPA i DHA wywiera korzystny wpływ na większość kryteriów aktywności choroby we wszystkich zapalnych chorobach reumatycznych i może być niezwykle cennym wsparciem żywieniowym standardowej terapii lekowej, zwłaszcza u pacjentów z RZS. Obiecujące doniesienia pochodzące z dwóch RCTs wskazują również, że co najmniej trzymiesięczna suplementacja diety kwasami EPA i DHA doprowadziła do znaczącej poprawy funkcji stawów ocenianej według skali WOMAC u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów.

GLUKOZAMINA i CHONDROITYNA

Glukozamina i chondroityna są powszechnie stosowanymi suplementami diety w praktyce klinicznej u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów ze względu na ich działanie przeciwbólowe i chondroprotekcyjne (tj. poprawiające skład chrząstki stawowej). Glukozamina jest aminocukrem, który służy jako podstawowy budulec glikozaminoglikanów – jednego ze składników strukturalnych występujących w chrząstce stawowej i innych tkankach łącznych. Glikozaminoglikany nadają tkance chrzęstnej wysoką sprężystość, wytrzymałość i elastyczność. Chondroityna jest zaliczana do podstawowych substancji budulcowych chrząstki stawowej, które odpowiadają za wysoką wytrzymałość, sprężystość i elastyczność tkanki chrzęstnej. Według aktualnych doniesień literaturowych zarówno glukozamina, jak i chondroityna mają co najwyżej umiarkowany wpływ na zmniejszenie bólu i stanu zapalnego związanego z chorobą zwyrodnieniową stawów oraz wykazują zupełnie niewielki wpływ na zwężenie szpary stawowej. Sugeruje się również, że zarówno glukozamina, jak i chondroityna mogą zmniejszać stan zapalny stawów oraz niwelować stres oksydacyjny. Warto zauważyć, że niektóre mniej znane suplementy diety (np. ekstrakt z Boswellia serrata, piknogenol oraz kurkumina) wydają się mieć lepsze efekty w krótkim okresie, chociaż obecne dane są wciąż ograniczone.

MSM

Metylosulfonylometan (MSM) to suplement diety zawierający siarkę organiczną, który ze względu na swoje właściwości antyoksydacyjne i antyzapalne jest często stosowany w celu łagodzenia bólu mięśni i stawów, a także spowolnienia anatomicznego uszkodzenia chrząstki stawowej w chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego. Na podstawie dotychczas przeprowadzonych RCTs sugeruje się, że MSM jest skuteczny w zmniejszaniu bólu stawów, na co wskazuje skala WOMAC, VAS i SF-36 oraz indeks Lequesne'a. Znaczącą poprawę w rezultacie przyjmowania MSM zaobserwowano również w zakresie obrzęku i sztywności stawów. Suplementacja MSM w dawce od 1 g do 4,8 g na dobę jest zwykle dobrze tolerowana i bezpieczna dla zdecydowanej większości osób dorosłych. Istnieją także doniesienia wskazujące, że połączenie MSM i glukozaminy może sprzyjać redukcji nasilenia dolegliwości bólowych i obrzęku stawów u chorych na chorobę zwyrodnieniową stawów.

KOLAGEN

Kolagen jest białkiem strukturalnym, które naturalnie występuje w organizmie człowieka, m.in.: w skórze, mięśniach, kościach i ścięgnach. Kolagen typu II jest głównym składnikiem chrząstki stawowej, który odpowiada za wytrzymałość chrząstki na rozciąganie. Wyniki ostatniej metaanalizy pięciu RCTs wykazały, że suplementacja kolagenem przyczyniła się do istotnego zmniejszenia nasilenia objawów określanych za pomocą skali WOMAC (w tym sztywności stawów) oraz VAS u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów. Warto nadmienić również o tym, że w jednym wieloośrodkowym RCT stwierdzono, iż przyjmowanie przez 90 dni hydrolizowanego kolagenu w dawce 10 g na dobę przewyższa siarczan glukozaminy w ilości 1,5 g na dobę pod względem poprawy wyniku w skali WOMAC i VAS (80,8% vs 46,6%). Zainicjowanie procesu naprawy przez nagromadzenie peptydu kolagenowego w tkance chrzęstnej pomaga w utrzymaniu struktury i funkcji chrząstki, co skutkuje złagodzeniem bólu i zmniejszeniem tempa degradacji chrząstki stawowej. Na podstawie dostępnych danych literaturowych szacuje się, że peptydy kolagenowe w dawce 0,166 g/kg całkowitej masy ciała/dobę (10 g/60 kg/dobę) są skuteczne we wspomaganiu leczenia bólu stawów u ludzi.

BOSWELLIA SERRATA

Kwas bosweliowy jest bioaktywnym składnikiem ekstraktu z Boswellia serrata, który wykazuje szeroką aktywność farmakologiczną w leczeniu przewlekłych chorób zapalnych, takich jak choćby reumatoidalne zapalenie stawów. Z dotychczas przeprowadzonych RCTs wynika, że ekstrakt z Boswellia serrata posiada nie tylko właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwartretyczne, lecz także poprawia zakres ruchu w stawach u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów. W niedawnej metaanalizie 7 RCTs z całościowym udziałem 545 chorych na chorobę zwyrodnieniową stawów wykazano, iż przynajmniej 4-tygodniowa suplementacja ekstraktem z Boswellia serrata przyczyniła się do złagodzenia dolegliwości bólowych ocenianych za pomocą skali WOMAC i VAS, zmniejszenia sztywności stawów w skali WOMAC, a także poprawy funkcji stawów w skali WOMAC oraz obniżenia indeksu Lequesne'a, co wskazuje na poprawę objawów klinicznych choroby. W oparciu o aktualne dowody naukowe zalecany czas trwania i dawkowanie ekstraktu z Boswellia serrata wynosi co najmniej 100-250 mg na dobę przez minimum 4 tygodnie.

PIKNOGENOL

Piknogenol (ekstrakt z kory sosny morskiej Pinus pinaster) jest skoncentrowanym źródłem polifenoli roślinnych składającym się z kilku kwasów fenolowych, katechin,  procyjanidyn i taksyfoliny o szerokim spektrum aktywności biologicznej. Ekstrakt z kory sosny morskiej wykazuje działanie przeciwzapalne poprzez hamowanie ekspresji cytokin i metaloproteinazy macierzy (MMP). Z aktualnych badań wynika, że piknogenol przyjmowany przez 3 miesiące w dobowej dawce 100-150 mg (50 mg dwa lub trzy razy dziennie) może klinicznie istotnie zmniejszać ból i sztywność stawów oraz polepszać sprawność fizyczną u chorych na chorobę zwyrodnieniową stawu kolanowego o łagodnym stopniu zaawansowania. W trzech dotychczasowych badaniach z udziałem ludzi nie stwierdzono żadnych skutków ubocznych ani poważnych zdarzeń niepożądanych związanych z trzymiesięcznym stosowaniem piknogenolu.

PODSUMOWANIE

1.     Dobrze dobrana suplementacja diety, przede wszystkim w połączeniu z leczeniem objawowym (NLPZ/inhibitory COX-2 i leki przeciwbólowe) może skutecznie łagodzić ból stawów i poprawiać sprawność fizyczną u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego oraz biodrowego.

2.     Niektóre mniej znane suplementy diety, takie jak ekstrakt z Boswellia serrata, kurkumina, peptydy kolagenowe, MSM oraz piknogenol wydają się być najbardziej skuteczne w zmniejszaniu bólu stawów i poprawie sprawności fizycznej przy znikomych zdarzeniach niepożądanych u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, w porównaniu z najpopularniejszymi preparatami wzmacniającymi stawy zawierającymi w swoim składzie glukozaminę, chondroitynę i/lub witaminę D.

3.     Warto rozważyć wypróbowanie najbardziej skutecznych suplementów diety w zalecanych dawkach terapeutycznych w celu uzupełnienia konwencjonalnych metod objawowego leczenia i fizykoterapii przez co najmniej 12 tygodni, szczególnie u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego o łagodnym i umiarkowanym stopniu zaawansowania.

4.     Suplementacja diety kwasami tłuszczowymi omega-3, przede wszystkim EPA i DHA pochodzenia zwierzęcego w ilości powyżej 2 g na dzień przez przynajmniej 3 miesiące może złagodzić objawy kliniczne zapalnych chorób reumatycznych i może być terapią wspomagającą w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów.

5.     W świetle aktualnych badań naukowych brakuje przekonujących dowodów wspierających regularne stosowanie diacereiny, witaminy D (leczniczo w dużych dawkach), glukozaminy oraz chondroityny u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, gdyż nie wydają się one zapewniać znaczących klinicznie korzyści.



Piśmiennictwo:        

1.     Liu X, Machado GC, Eyles JP, et al.: Dietary supplements for treating osteoarthritis: a systematic review and meta-analysis. Br J Sports Med. 2018 Feb;52(3):167-175.

2.     Liu X, Eyles J, McLachlan AJ, et al.: Which supplements can I recommend to my osteoarthritis patients? Rheumatology (Oxford). 2018 May 1;57(suppl_4):iv75-iv87.

3.     García-Coronado JM, Martínez-Olvera L, Elizondo-Omaña RE, et al.: Effect of collagen supplementation on osteoarthritis symptoms: a meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. Int Orthop. 2019 Mar;43(3):531-538.

4.     Yu G, Xiang W, Zhang T, et al.: Effectiveness of Boswellia and Boswellia extract for osteoarthritis patients: a systematic review and meta-analysis. BMC Complement Med Ther. 2020 Jul 17;20(1):225.

5.     Nelson J, Sjöblom H, Gjertsson I, et al.: Do Interventions with Diet or Dietary Supplements Reduce the Disease Activity Score in Rheumatoid Arthritis? A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. Nutrients. 2020 Sep 29;12(10):2991.

6.     Aghamohammadi D, Dolatkhah N, Bakhtiari F, et al.: Nutraceutical supplements in management of pain and disability in osteoarthritis: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. Sci Rep. 2020 Dec 1;10(1):20892.

7.     Colletti A, Cicero AFG.: Nutraceutical Approach to Chronic Osteoarthritis: From Molecular Research to Clinical Evidence. Int J Mol Sci. 2021 Nov 29;22(23):12920.

8.     Zeng L, Yu G, Hao W, et al.: The efficacy and safety of Curcuma longa extract and curcumin supplements on osteoarthritis: a systematic review and meta-analysis. Biosci Rep. 2021 Jun 25;41(6):BSR20210817.

9.     Hsiao AF, Lien YC, Tzeng IS, et al.: The efficacy of high- and low-dose curcumin in knee osteoarthritis: A systematic review and meta-analysis. Complement Ther Med. 2021 Dec;63:102775.

10.  Mathieu S, Soubrier M, Peirs C, et al.: A Meta-Analysis of the Impact of Nutritional Supplementation on Osteoarthritis Symptoms. Nutrients. 2022 Apr 12;14(8):1607.

11.  Qiu F, Li J, Legerlotz K.: Does Additional Dietary Supplementation Improve Physiotherapeutic Treatment Outcome in Tendinopathy? A Systematic Review and Meta-Analysis. J Clin Med. 2022 Mar 17;11(6):1666.

12.  Daien C, Czernichow S, Letarouilly JG, et al.: Dietary recommendations of the French Society for Rheumatology for patients with chronic inflammatory rheumatic diseases. Joint Bone Spine. 2022 Mar;89(2):105319.

13.  Sigaux J, Mathieu S, Nguyen Y, et al.: Impact of type and dose of oral polyunsaturated fatty acid supplementation on disease activity in inflammatory rheumatic diseases: a systematic literature review and meta-analysis. Arthritis Res Ther. 2022 May 7;24(1):100.

Produkty powiązane